Besin Zinciri ve Enerji Akışı

Kazanımlar

8.5.1. Besin Zinciri ve Enerji Akışı
Önerilen Süre: 4 ders saati

Konu/Kavramlar: Besin zinciri, üretici-tüketici-ayrıştırıcı, fotosentez ve önemi, fotosentez denklemi, solunum
8.5.1.1. Besin zincirindeki üretici-tüketici-ayrıştırıcı ilişkisini kavrar ve örnekler verir.
8.5.1.2. Bitkilerde besin üretiminde fotosentezin önemini kavrar ve fotosentezin nasıl gerçekleştiğini açıklar.
Fotosentezin yapay ışıkta da meydana geldiği vurgulanır.
8.5.1.3. Canlılarda solunumun önemini kavrar ve solunumun nasıl gerçekleştiğini açıklar.
a. Fotosentez ve solunumun kimyasal denklemine girilmez.
b. Bitkilerin gece ve gündüz solunum yaptığına değinilir.
c. Oksijenli ve oksijensiz solunum, evrelerine girilmeden verilir fakat açığa çıkan
enerji miktarları sayısal olarak belirtilmez.

Besin Zinciri ve Enerji Akışı

Bütün canlıların yaşamsal faaliyetleri için enerjiye ihtiyacı vardır.
Canlılar enerji ihtiyacını besinlerle karşılar. Bütün enerjilerin kaynağı güneştir. Güneş ışınları ile gelen enerji fotosentez olayı ile besinlere aktarılır. Canlılar bu enerjinin bir kısmını kullanır, bir kısmını depo eder. Besin zinciri sayesinde bir canlıdan diğer canlıya vücudunda depo ettiği bu enerji aktarılır.

Besin (enerji) piramidi: Besin zincirinin en alt basamağından başlayarak dikey dizilmesidir.

Besin piramidinin özellikleri (Aşağıdan yukarıya doğru)

• Aktarılan enerji azalır (Yaklaşık %10 u aktarılır)
• Biyokütle azalır. (Canlıların toplam kütlesi)
• Canlıların vücudunda biriken zehir miktarı artar.
• Canlı sayısı azalır.
• Canlı büyüklüğü artar.(Canlı kütlesi artar.)

Besin zinciri
Ekosistemde bulunan canlıların birbirini tüketmesi ile oluşan zincirdir.

Örnek: Ot –> Çekirge –> Kurbağa –> Yılan –> Kartal

Besin zincirinde canlılar üretici, tüketici ve ayrıştırıcı olarak üçe ayrılırlar.

1. Üretici canlılar (Ototroflar)

Kendi besinini kendi yapan canlılardır. Bitkiler, mavi-yeşil algler, siyano bakteriler, öglena ototrof canlılardır.
Üretici canlılar inorganik maddeler ve güneş enerjisi ile organik maddeye çevirerek besin üretir.
Üretici canlılar güneş enerjisindeki enerjiyi kimyasal enerjiye dönüştürür.
Besin zincirinin ilk basamağında her zaman üreticiler bulunur.

2. Tüketici canlılar (Heterotroflar)

Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır. İnsanlar ve hayvanlar tüketici canlılardır.
Tüketiciler etçil, otçul, hem otçul hem etçil olmak üzere üç çeşittir.

3. Ayrıştırıcılar (Saprofit, çürükçül)

Ayrıştırıcılar bazı bakteri ve mantarlardır (Küf mantarı, şapkalı mantar, maya mantarı).
Ölü canlılar ve canlı atıklarını parçalayarak beslenirler.
Bu sayede canlıların toprağa karışmasını sağlar. Madde döngüsü tamamlanmış olur.
Ayrıştırıcı canlılar da tüketicidir.

Üreticilerden tüketicilere doğru gidildikçe aktarılan besin (enerji) miktarı azalmaktadır. Her basamakta enerji %10 aktarılır. Enerjinin büyük bir kısmı yaşamsal faaliyetlerde kullanılmaktadır. Canlı yapısında çok az bir kısmı depo edilmektedir.

Fotosentez

Karbondioksit + Su ======> Besin + Oksijen

Fotosentez: Üreticilerin klorofilinde güneş enerjisi yardımıyla su ve karbondioksit kullanarak, besin ve oksijen üretilmesine fotosentez denir.

Fotosentez yapan canlılar: Yeşil bitkiler, öglena, mavi-yeşil algler, siyano bakteriler.

Fotosentezde oksijenin kaynağı sudur. Besinin kaynağı karbondioksittir.

Fotosentezi etkileyen faktörler

1. Karbondioksit: Fotosentez için karbondioksit olmalıdır. Karbondioksitin artması fotosentez hızını artırır. Ancak belirli bir noktadan sonra hız artmaz.

2. Su: Fotosentez için bitkinin yeterli miktarda su alması gerekir.

3. Işık: Fotosentez de ışığın çok kaliteli olması gerekir. Yapay ışık kaynaklarında da fotosentez yapılabilir, fakat çok fazla ışığa ihtiyaç vardır. Işığın miktarının artması fotosentezi artırır. Belirli bir noktadan sonra hızı etkilemez. Fotosentez en hızlı mavi ve mor ışıkta, en yavaş yeşil ışıkta gerçekleşir.

4. Sıcaklık: Fotosentez için en uygun sıcaklık 25-30 °C arasıdır. Sıcaklığın artması ya da azalması hızı azaltır.

Fotosentez ürünleri: Fosil yakıtlar, ahşap ürünler, kağıt, kumaş, ilaç, plastik ürünler fotosentezle oluşmaktadır.

Solunum

Solunum: Canlıların besin maddelerini parçalayarak enerji elde etmesidir. Solunum olayı ile besin (glikoz) parçalanarak enerji ATP ye aktarılır.

Oksijenli solunum

Besinin oksijen kullanılarak yakılmasıdır. 38 ATP üretilir. Bu olay mitokondri de gerçekleşir.

C₆H₁₂O₆ + 6O₂ =======> 6CO₂ + 6H₂O

Besin + Oksijen ======> Karbondioksit + Su

Oksijensiz solunum (Fermantasyon)

Besinin oksijen kullanılmadan parçalanmasıdır. Bu olay sitoplazmada gerçekleşir. 2 ATP üretilir. Solunum sonucunda etil alkol, laktik asit ya da asetik asit üretilir. Maya hücreleri, bazı bakteriler ve zorunlu durumlarda bitki ve hayvan hücrelerinde de görülür.